Jak poradzić sobie w roli opiekuna seniora

Diagnoza przewlekłej choroby często wywraca do góry nogami życie osoby starszej i rodziny. Zmienia się nie tylko plan dnia, ale też cały rytm życia, pełnione role oraz system wartości. Trzeba szybko i sprawnie przeorganizować wiele spraw, przygotować dom do opieki i wizyt lekarza. Nowa sytuacja jest jednak przede wszystkim wyzwaniem dla bliskich seniora. Pojawia się lęk, żal, poczucie bezsilności, niepewność i przeciążenie obowiązkami. Długotrwała opieka nad rodzicem lub dziadkiem pociąga za sobą konsekwencje – najczęściej jest to obciążenie fizyczne oraz psychiczne. Warto więc wiedzieć, czego możemy się spodziewać i jak dać sobie radę z trudnymi emocjami.

Opieka nad niepełnosprawnym rodzicem to wyzwanie

Rola opiekuna seniora jest trudna i nierzadko niesie za sobą konsekwencje. Dziś przyjrzymy się najpoważniejszej z nich, czyli obciążeniu fizycznemu i psychicznemu. Opieka nad rodzicem cierpiącym na przewlekłą chorobę wiąże się z problemami:

• fizycznymi, czyli czasem i kosztami opieki,
• psychicznymi, a więc stresem i obawami przed przyszłością,
• społecznymi: ograniczenie kontaktu z innymi ludźmi,
• finansowymi, chociażby z rezygnacją z pracy na rzecz opieki nad rodzicem, opłatami za leczenie i rehabilitację.

Wszystkie te czynniki intensyfikują emocje, których doświadczamy. To wpływa – zwykle negatywnie – na nasze samopoczucie i sprawia, że zajmowanie się seniorem staje się trudniejsze.

W trakcie sprawowania opieki nad rodzicem albo dziadkiem napotkamy cztery etapy. Pierwszy z nich to czas, kiedy chory ma opuścić szpital i wrócić do domu. W tym czasie bliscy osoby starszej szukają informacji na temat choroby członka rodziny. Często nie wiedzą, jak postępować z chorym i jak ułatwiać mu codzienne życie. Czują, że zostawiono ich samych sobie, mimo wcześniejszych obietnic pomocy. Drugi etap obejmuje pierwsze miesiące pobytu rodzica lub dziadka w domu. Pojawia się poczucie izolacji, wyczerpanie, a także pierwsze problemy finansowe. Brak pomocy z zewnątrz rodzi frustrację. W tym okresie można zmniejszyć obciążenie poprzez dostęp do informacji i pomoc w nabyciu umiejętności koniecznych do opieki.

Trzeci etap rozpoczyna się po roku sprawowania opieki. Rośnie wyczerpanie psychiczne i fizyczne, obserwujemy też rozchwianie emocjonalne. Opiekun czuje bezradność, obawia się o nierozerwalność swojej rodziny, a przewlekły stres daje się we znaki. Ten etap przechodzi płynnie w czwarty, gdy bliscy chorego boją się o przyszłość jego i swoją. Wyczerpanie jest tak duże, że opiekunowie marzą o uwolnieniu się od obowiązku opieki, chociażby na krótką chwilę.

Jak stała opieka nad rodzicem wpływa na psychikę

Czynniki, które zwiększają poczucie obciążenia u opiekuna, to na przykład jego zaawansowany wiek, brak wsparcia od innych czy długa opieka nad chorym. Trudniej jest też zajmować się seniorem, który jest całkowicie niesamodzielny, a opiekun musi godzić nowe obowiązki z pracą zawodową. Nagromadzenie niesprzyjających okoliczności powoduje, że pogarsza się zdrowie fizyczne i psychiczne opiekuna. Nierzadko lęk, przewlekłe zmęczenia, frustracja i poczucie winy prowadzą do depresji. Obniża się jakość życia opiekuna, jest on zorientowany głównie na pomoc osobie starszej. Jego własne zainteresowania, rodzina, przyjaciele, praca schodzą na dalszy plan – zostaje tylko poświęcenie.

Całodobowa opieka nad rodzicem lub dziadkiem i łączenie jej z codziennymi obowiązkami nieraz kończy się wyczerpaniem emocjonalnym i fizycznym. Opiekun ma problemy z radzeniem sobie z nagromadzonymi przez długi czas emocjami. Tłumione uczucia przeradzają się w problemy zdrowotne, takie jak nadciśnienie, cukrzyca, choroby serca, wrzody żołądka i dysfunkcje układu odpornościowego. Zdarza się, że opiekun wykazuje objawy chorobowe identyczne z tymi, na które cierpi senior (na przykład zaniki pamięci). To znacznie obniża nie tylko efektywność opieki, ale przede wszystkim komfort życia.

Opiekunie, zadbaj najpierw o siebie

Każdy, kto zajmuje się osobą starszą, powinien dbać nie tylko o nią, ale i o własne zdrowie. Oto kilka wskazówek, które pomogą nam zachować równowagę podczas opieki nad niepełnosprawnym czy chorym członkiem rodziny.

• Stawiajmy wysoko swoje potrzeby i emocje. Bierzmy na siebie tylko te zadania, które będziemy mogli wykonać. Pamiętajmy, że nie musimy wszystkiego umieć – nie jesteśmy wykwalifikowanymi opiekunami osób starszych. Jeśli tego potrzebujemy, poprośmy o specjalistyczną pomoc.
• Znajdźmy wsparcie wśród przyjaciół i znajomych. Już kilka czy kilkanaście minut rozmowy z życzliwą osobą pozwoli nam odetchnąć i spojrzeć na świat z innej perspektywy.
• Dajmy sobie prawo do odczuwania emocji – są one zupełnie naturalne. Najważniejsza jest umiejętność radzenia sobie z nimi. Kiedy czujemy, że sytuacja nas przerasta, wyjdźmy na spacer. Gdy jest to niemożliwe, zróbmy kilka głębokich wdechów. To pomoże nam się uspokoić.
• Pamiętajmy o swoich zwyczajach i pasjach. Ulubiona aktywność pozwoli nam się zrelaksować. Czytanie książki, praca w ogrodzie, wyjście na zakupy czy do teatru – decyzja należy do nas.
• Starajmy się wysypiać. Odpowiednia ilość snu pomoże nam dobrze funkcjonować w dzień.

Jeżeli chcemy właściwie zadbać o najbliższą osobę, najpierw powinniśmy skupić się na sobie. Tylko wtedy, gdy będziemy w dobrej kondycji psychicznej, podołamy opiece nad rodzicem lub dziadkiem. Pamiętajmy o tym, że możemy prosić o pomoc czy nawet zatrudnić opiekunkę do osoby starszej. To nie oznacza, że sobie nie radzimy – wręcz przeciwnie. W ten sposób chcemy jak najlepiej odpowiedzieć na potrzeby bliskiej osoby.